Παρασκευή 9 Μαρτίου 2012

Portnoy's Complaint (1969) - Το σύνδρομο Πόρτνοϊ (Philip Roth)


«Σύνδρομο Πόρτνοϊ : Διαταραχή κατά την οποία έντονες ηθικές και αλτρουιστικές ορμές συγκρούονται αδιαλείπτως με ακραίες σεξουαλικές επιθυμίες, συχνάκις διεστραμμένης φύσεως.»

Έτσι χαρακτηρίζει ο Ροθ το σύνδρομο που έχει ο ήρωάς του, ο Αλεξάντερ Πόρτνοϊ, ο οποίος αφηγείται στον γιατρό του διάφορα περιστατικά από όλη τη ζωή του και στα οποία απεικονίζονται από τη μία οι ηθικές αξίες, οι κοινωνικοί περιορισμοί, η ευγενής συμπεριφορά και από την άλλη πλευρά παρουσιάζονται σεξουαλικές τάσεις που ξεφεύγουν από αυτό το οποίο ο κόσμος ονομάζει «όριο». Ο Αλεξάντερ Πόρτνοϊ είναι ο ηθικός άνθρωπος στα μάτια όλων, εργάζεται σε μια πολύ καλή δουλειά, ενώ όταν βρίσκεται μόνος του ή με γυναίκες τότε το μυαλό του αποκαλύπτει τη διαστροφή που τον διακατέχει. Ακόμα και στην παιδική του ηλικία ο αυνανισμός είναι ο καθημερινός φίλος του μικρού Αλεξάντερ, του οποίου το πρώτο ερωτικό ερέθισμα δεν είναι άλλο από τη μητέρα του.

Το βιβλίο του Φίλιπ Ροθ είναι ένα αριστούργημα αφηγηματικής τεχνικής σε πρώτο πρόσωπο, που καθηλώνει τον αναγνώστη με τη μαεστρία του, αλλά και με το πνευματώδες, χιουμοριστικό και σαρκαστικό ύφος του. Το εβραϊκό στοιχείο τίθεται για ακόμα μια φορά στο επίκεντρο της ιστορίας. Οι διάλογοι του κειμένου είναι άκρως απολαυστικοί, ενώ σε πολλά σημεία νόμισα προς στιγμήν ότι διάβαζα κωμωδία.

Ο Ροθ αφήνει να διαφανεί σ’ αυτό το έργο του ότι ο περιορισμός και η ηθικολογία δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να εξάπτουν και να διεγείρουν τη σεξουαλικότητα κάθε ανθρώπου (τουλάχιστον στην παρούσα περίπτωση), ενώ καταδεικνύεται στο φόντο η ανάγκη της πολιτείας να οροθετεί και να περιορίζει τους πολίτες. Παράλληλα ο Ροθ καταπιάνεται και με τα αρνητικά στοιχεία της εβραϊκής παράδοσης και κοινωνίας, τα οποία καθοδηγούν πολλές φορές λανθασμένα, αλλά και διατηρούν τα μέλη σε ομηρία, μεγαλύτερη από αυτή των υπολοίπων ανθρώπων.
Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο, που καταδεικνύει τα αποτελέσματα του υπέρμετρου περιορισμού και της κλειστής παράδοσης, ενώ το χιούμορ και ο σαρκασμός ντύνουν με μια απολαυστικότατη νότα το κείμενο. Ίσως είναι το πιο διασκεδαστικό βιβλίο του Φίλιπ Ροθ, καθώς και η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη είναι εξαιρετική.
 Ο Ροθ επιτίθεται με έντονο σαρκασμό και χωρίς οίκτο στη στενομυαλιά, την άγνοια και την ανοησία που αποτελούν την πηγή των κοινωνικών προκαταλήψεων. Η εξομολόγηση του Πόρτνοϊ είναι μια απελπισμένη κραυγή-έκκληση υπέρ της ανεκτικότητας.