"Η πόλη και τα σκυλιά" του Μάριο Βάργκας Λιόσα

Οι βαρβαρότητες σε στρατιωτική σχολή του Περού ως αφετηρία μιας συγγραφικής συνειδητοποίησης. Η μεταμόρφωση ανθρώπων σε πιόνια στο πρώτο μυθιστόρημα του κορυφαίου Περουβιανού.



Το φθινόπωρο του 1958 στη Μαδρίτη ο 22χρονος Μάριο Βάργκας Λιόσα από το Περού άρχισε να γράφει το πρώτο του μυθιστόρημα με βάση τις προσωπικές εμπειρίες του από τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν στη μέση στρατιωτική σχολή Λεόνσιο Πράδο της Λίμα. Το ολοκλήρωσε τον χειμώνα του 1961, χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει πλήρως ότι Η πόλη και τα σκυλιά ήταν η πραγμάτωση ενός λογοτεχνικού θαύματος. Οταν το βιβλίο εκδόθηκε στην Ισπανία το 1963, ο αντίκτυπος που προκλήθηκε ήταν σαρωτικός: το ταλέντο του Μάριο Βάργκας Λιόσα αναγνωρίστηκε αμέσως, το μυθιστόρημά του μεταφράστηκε ταχύτατα σε πολλές γλώσσες και το αυταρχικό, διεφθαρμένο, στρατοκρατικό καθεστώς της πατρίδας του δέχθηκε ένα οδυνηρότατο πλήγμα σπάνιας ευθυβολίας. Το τελευταίο γεγονός οδήγησε και σε κάποιες ακρότητες: οι υπεύθυνοι της σχολής Λεόνσιο Πράδο, βαριά λαβωμένοι από την πένα του Λιόσα, τον ανακήρυξαν «αρρωστημένο μυαλό» και «εχθρό της πατρίδας», και έριξαν 1.000 αντίτυπα από το μυθιστόρημά του στην πυρά. Αυτό το ξέσπασμα μιλιταριστικού πρωτογονισμού δεν έβλαψε, όπως ήταν αναμενόμενο, τον συγγραφέα· αντίθετα τον βοήθησε να αποκτήσει παγκόσμια φήμη.
Η πόλη και τα σκυλιά δεν θεωρείται τυχαία το καλύτερο μυθιστόρημα του Λιόσα. Με πρόσχημα τις βαρβαρότητες που διαπράττονται στη μέση στρατιωτική σχολή Λεόνσιο Πράδο, ο συγγραφέας αναλαμβάνει να περιγράψει, με καθαρόαιμα λογοτεχνικά μέσα, τη διαδικασία που μεταμορφώνει τα περισσότερα άτομα σε πιόνια και φερέφωνα της βάναυσης, αυστηρά ιεραρχικής κοινωνίας. Οι έφηβοι ήρωες του βιβλίου, οι δόκιμοι της σχολής, είναι «τα σκυλιά», που πρέπει να ντρεσαριστούν για να ενσωματωθούν έπειτα στην «πόλη», στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Πίσω από τα συρματοπλέγματα του στρατοπέδου, του σκληρότερου «αναμορφωτηρίου», βρίσκονται «σκυλιά» κάθε φυλής και κάθε τάξης. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Ποιητής, ο Σκλάβος, ο Τζάγκουαρ και ο Βόας ­ τα παρατσούκλια τους είναι μία ακόμη ένδειξη ότι στη σχολή επικρατεί ο νόμος της ζούγκλας. Ο Ποιητής απολαμβάνει κάποια προνόμια διότι συντάσσει και πουλάει στους συναδέλφους του ερωτικές εξομολογήσεις και πορνογραφήματα. Ο Σκλάβος είναι ο απροσάρμοστος, ο καταπιεσμένος, το εξιλαστήριο θύμα· επάνω του εκτονώνονται η οργή και τα απωθημένα όλης της διμοιρίας. Ο Τζάγκουαρ είναι ο σκληρός, ο αλύγιστος, ο γεννημένος αρχηγός, αυτός που προορίζεται να σταδιοδρομήσει στο έγκλημα. Ο Βόας είναι ο άξεστος, ο δυνατός, ο τύπος του αγαθού γίγαντα που δεν διαθέτει ιδιαίτερη ευστροφία, που γυρεύει να τεθεί κάτω από τις διαταγές κάποιου ηγέτη. Κανένα από τα παραπάνω πρόσωπα δεν διακρίνεται για την ηθική του ακεραιότητα· όλοι τους ενεργούν με βάση τους κώδικες που έχουν θεσμοθετήσει οι προγενέστεροι δόκιμοι και οι βαθμοφόροι. Είναι εγκλωβισμένοι σ' ένα σύστημα κανόνων όπου η βία, η καταπίεση, ακόμη και το έγκλημα μπορούν να έχουν θέση, αρκεί να μην απειλούν την ευστάθεια του γενικού οικοδομήματος, της κυρίαρχης ιδεολογίας.
Η καθημερινότητα της σχολής Λεόνσιο Πράδο περιλαμβάνει πολεμικές ασκήσεις, αγγαρείες, καψόνια και άγριους ξυλοδαρμούς μεταξύ των παλαιών και των νεότερων δοκίμων. Ολοι είναι συμβιβασμένοι μ' αυτή την κατάσταση, ώσπου ο θάνατος του Σκλάβου θα αναγκάσει τον Ποιητή να απαιτήσει την επιβολή δικαιοσύνης. Στη μάχη που θα δώσει, θα βρει έναν απρόσμενο σύμμαχο: τον τυπολάτρη υπολοχαγό Γκαμπόα. Ωστόσο η προσπάθεια του Ποιητή να κάνει τη μεγάλη ανατροπή είναι μάλλον καταδικασμένη σε αποτυχία.
Απ' όλα τα παραπάνω φαίνεται ότι μέσα στις προθέσεις του Λιόσα ήταν να θίξει κακώς κείμενα, να προκαλέσει τριγμούς σε παγιωμένες δομές, να έρθει σε άμεση σύγκρουση με κέντρα εξουσίας. Αυτές όμως οι επιδιώξεις του δεν τον παρέσυραν στις παγίδες του διδακτισμού, του μελοδραματισμού και του τοπικισμού. Ο συγγραφέας, από το πρώτο του κιόλας μυθιστόρημα, έδειξε ότι ήταν αποφασισμένος να υπερβεί τα σύνορα του Περού, να αναγνωρισθεί πέρα από τον ασφυκτικό κλοιό τής τότε απομονωμένης Λατινικής Αμερικής. Η πόλη και τα σκυλιά είναι ένα έργο που εκτελέστηκε έπειτα από προσεκτικό σχεδιασμό, είναι ένα υπόδειγμα ιδιοποίησης των αφηγηματικών τεχνικών που καθιερώθηκαν από τους μεγάλους δασκάλους της ευρωπαϊκής και της βορειοαμερικανικής λογοτεχνίας.
Ο Μάριο Βάργκας Λιόσα θέλησε ενσυνείδητα να γράψει ένα ολικό, ένα οικουμενικό μυθιστόρημα, έθεσε στον εαυτό του κάποιες αρχές και τις εφάρμοσε στην πράξη με μεγάλη ωριμότητα. Πρώτον, τοποθέτησε την ιστορία του στα πλαίσια ενός πλήρους και ακριβούς μυθιστορηματικού κόσμου, τον οποίο μπορούσε να ελέγχει απόλυτα. Δεύτερον, χρησιμοποίησε με άνεση και χάρη πλήθος αφηγηματικών ευρημάτων (χρονικά άλματα, εγκιβωτισμένες ιστορίες, συνεχείς αλλαγές οπτικής γωνίας, πάμπολλες μεταπηδήσεις από την πρωτοπρόσωπη στην τριτοπρόσωπη αφήγηση). Τρίτον, αντιμετώπισε με θαυμαστή ψυχραιμία κάθε ήρωα και περιστατικό της πλοκής, χωρίς να παρασυρθεί ούτε μία φορά σε μεροληψίες. Τέταρτον, σεβάστηκε την ευφυΐα και το λογοτεχνικό αισθητήριο των αναγνωστών και γι' αυτό δεν αποπειράθηκε να αναλύσει τις πολιτικές ιδιομορφίες και την κοινωνική διάρθρωση της χώρας του. Τέλος, όπως κάθε αξιόλογος συγγραφέας της Λατινικής Αμερικής, φάνηκε ειλικρινής, δεν εξωράισε την ψυχοσύνθεση των συμπατριωτών του και έβγαλε στην επιφάνεια την κυκλοθυμία, την ευθιξία, τη βιαιότητα, τη φαντασιοπληξία και τον φαλλοκρατικό κομπασμό τους.
Η πόλη και τα σκυλιά είναι ένα απολαυστικό μυθιστόρημα με άφθονες δραματικές εκτινάξεις και παθιασμένους ήρωες, που αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας και μεταφράστηκε πολύ ικανοποιητικά από την Αγγελική Αλεξοπούλου (έχει προηγηθεί έτερη απόδοση του ίδιου τίτλου από τις εκδόσεις Εξάντας).


Βιβλιογραφία: http://www.tovima.gr/
 κ. Μιχάλης Μιχαηλίδης  συγγραφέας.

Mario Vargas Llosa

Το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2010 στον Μάριο Βάργκας Λιόσα


 Ο 74χρονος Ισπανο-περουβιανός συγγραφέας Μάριο Βάργκας Λιόσα, ο οποίος τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2010, θεωρείται εδώ και χρόνια ένας κλασικός σύγχρονος συγγραφέας, με έργο εμπνευσμένο από την ιστορία που αποδίδεται μέσα από καινοτόμες μορφές αφήγησης. Πρόκειται για «μια αναγνώριση της λατινοαμερικάνικης και της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και αυτό πρέπει όλους να μας χαροποιεί», δήλωσε στον κολομβιανό ραδιοσταθμό RCN ο περουβιανός συγγραφέας.
Ο Λιόσα, ο οποίος έχει ήδη τιμηθεί μεταξύ άλλων με το Βραβείο Θερβάντες, τη σημαντικότερη ισπανική λογοτεχνική διάκριση, έχει γράψει περίπου τριάντα βιβλία (δοκίμια, μυθιστορήματα, νουβέλες, θεατρικά έργα), τα οποία έχουν μεταφραστεί σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ο πρώην δημοσιογράφος και καθηγητής ήταν επίσης υποψήφιος ενός κεντροδεξιού συνασπισμού για την προεδρία του Περού το 1990, αλλά ηττήθηκε από τον Αλμπέρτο Φουτζιμόρι και έχει γίνει επίσης γνωστός από τα άρθρα που δημοσιεύει συχνά στις μεγαλύτερες εφημερίδες παγκοσμίως για να υπερασπιστεί τον φιλελευθερισμό.
Γεννήθηκε στην Αρεκίπα, στο νότιο Περού, στις 28 Μαρτίου του 1936 και τον μεγάλωσε η μητέρα του και οι παππούδες από την πλευρά της μητέρας του στην Κοτσαμπάμπα, στη Βολιβία και μετά στο Περού. Μετά τις σπουδές του στην Στρατιωτική Ακαδημία Λεόνσιο Πράδο δε Λίμα, πήρε πτυχίο λογοτεχνίας από το Πανεπιστήμιο Σαν Μάρκος δε Λίμα. Χάρη σε μια υποτροφία, συνέχισε τις σπουδές του και πήρε διδακτορικό στη Μαδρίτη.
Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου, παντρεμένος με την κατά 15 χρόνια μεγαλύτερη θεία του Χούλια Ουρκίδι, εξήσκησε διάφορα επαγγέλματα: μεταφραστής, καθηγητής ισπανικών, δημοσιογράφος στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP) κλπ.
Το 1959 δημοσίευσε την πρώτη του συλλογή από νουβέλες «Οι Αρχηγοί», η οποία θα του χάριζε το Βραβείο Λεοπόλδο Άλας. Όμως το μυθιστόρημα «Η Πόλη και τα Σκυλιά», το οποίο εμπνεύστηκε από τα σκληρά χρόνια που πέρασε μεταξύ των «αρχηγών» και μεταφράστηκε σε περίπου 20 γλώσσες, είναι αυτό που θα απογείωνε τη λογοτεχνική του σταδιοδρομία το 1963. Τρία χρόνια αργότερα, θα καθιερωνόταν με «Το Πράσινο Σπίτι».
Γοητευμένος από τον Φιντέλ Κάστρο και την κουβανική επανάσταση, πήγε στην Αβάνα, την οποία εγκατέλειψε στη συνέχεια για να επιστρέψει στην Ευρώπη με μια νέα σύζυγο την Πατρίθια. Το 1971 ο συγγραφέας διέκοψε δημοσίως τους δεσμούς με την επανάσταση του Κάστρο και τα κινήματα της αριστεράς και έγινε δριμύς επικριτής του «λίντερ μάσιμο».
Το λογοτεχνικό του κύρος ενισχύθηκε στο μεταξύ με την κυκλοφορία το 1969 του βιβλίου του με τίτλο «Συζητήσεις στον Καθεδρικό Ναό».
Ακολουθούν άλλες επιτυχίες όπως το βιβλίο του «Η Θεία Χούλια και ο Γραφιάς», το οποίο εμπνεύστηκε από τον πρώτο του γάμο, και το «Ο Πόλεμος της Συντέλειας του Κόσμου», στο οποίο αναφέρεται στη βραζιλιάνικη πολιτική.
Το 1990 δοκιμάζει τις δυνάμεις του στην πολιτική ως υποψήφιος του δεξιού Δημοκρατικού Μετώπου στις προεδρικές εκλογές του Περού. Ηττάται από τον Φουτζιμόρι, εγκαταλείπει τη χώρα του για να ξαναρχίσει τις λογοτεχνικές του δραστηριότητες και πηγαίνει στο Λονδίνο.
Το 1993 παίρνει την ισπανική υπηκοότητα. «Το Περού θέλει να μου αφαιρέσει την υπηκοότητά μου και δεν θα ήθελα να μετατραπώ σε παρία από τη μια μέρα στην άλλη», εξηγεί τότε καταγγέλλοντας την κυβέρνηση Φουτζιμόρι.
Το επόμενο βιβλίο του «El Sueno del celta», το οποίο είναι αφιερωμένο στο Βρετανό διπλωμάτη Ρότζερ Κέισμεντ και καταδικάζει τις ωμότητες που διαπράχθηκαν στο Κονγκό του Λεοπόλδου του Β', θα κυκλοφορήσει στις αρχές Νοεμβρίου στην ισπανική γλώσσα.

Βιβλιογραφία:
Η πόλη και τα σκυλιά (1963), Απρόσμενη επίσκεψη (Εξάντας, 1983), Η θεία Χούλια και ο γραφιάς (Οδυσσέας, 1983), Ο πόλεμος της συντέλειας του κόσμου (Εξάντας, 1988), Μητριάς εγκώμιο (Ωκεανίδα, 1991), Μια ιστορία για τον Μαύτα (Καστανιώτης, 1997), Ο Παντελέων και οι επισκέπτριες (Εξάντας, 1997), Ποιος σκότωσε τον Παλομίνο Μολέρο (Εξάντας, 1997), Ο Λιτούμα στις Ανδεις (Εξάντας, 1998), Οι αρχηγοί (Πατάκης, 1998), Το ψάρι στο νερό (αυτοβιογραφία, Καστανιώτης, 1999), Το παλιοκόριτσο (Καστανιώτης 2007), Ο παράδεισος στην άλλη γωνία (Καστανιώτης 2006),Τα τετράδια του Δόν Ριγοβέρτο (Καστανιώτης ), Επιστολές σε ένα νέο συγγραφέα (Καστανιώτης), Η γιορτή του τράγου (Καστανιώτης 2002), Πότε πήραμε την κάτω βόλτα (Καστανιώτης).


πηγή:
http://www.ert.gr/magazines/

Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον (Ζοζέ Σαραμάγκου)

Kρατάτε στα χέρια σας ένα ευαγγέλιο. H διαφορά του από τα γνωστά Eυαγγέλια είναι ότι ο «ευαγγελιστής» Σαραμάγκου έχει τη δική του αιρετική αλλά απολύτως αληθοφανή άποψη για τα γεγονότα της Kαινής Διαθήκης. Tο βιβλίο όμως αυτό δεν είναι μια θεολογική πρόταση. Eίναι ένα συναρπαστικό, αντιδογματικό μυθιστόρημα, γεμάτο ευρήματα, ανατροπές και οικείους χαρακτήρες, που ο συγγραφέας παρακολουθεί άγρυπνα, αποκαλύπτοντάς μας τις πιο απίθανες λεπτομέρειες της ζωής τους.
Ένα από τα συγκλονιστικότερα βιβλία του  το οποίο προκάλεσε τη δυσαρέσκεια της καθολικής κοινότητας της Πορτογαλίας με συνέπεια να απορριφθεί από την τότε κυβέρνηση η υποψηφιότητά του για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας.

Σαν αποτέλεσμα αυτού, ο συγγραφέας χολωμένος θα μετακομίσει στο νησί Λανθαρότε των Καναρίων Νήσων και θα ζήσει εκεί μέχρι το θάνατο του. Θα τιμηθεί δε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1998.
Το «Κατά Ιησούν Ευαγγέλιον» αποτελεί ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα, το οποίο μέσα από την πλοκή του και την εξέλιξη της πορείας των ηρώων του οδηγεί σε αποκαλυπτικά αλλά και ανατρεπτικά συμπεράσματα γύρω από την έννοια της θρησκείας, γενικότερα, και όχι μόνο της χριστιανικής, όπως εκφράζεται μέσα από την καθολική εκκλησία. Ενδεχομένως να μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «αντιευαγγέλιο», αν και ο όρος είναι μάλλον ακραίος.
Η πορεία του Ιησού και η αναζήτησή του, η οποία συνοδεύεται από σημάδια μεταφυσικά - άγγελοι, θαύματα, οντότητες- δεν θα οδηγήσει σε μια πνευματική κορύφωση, όπως θα περίμενε κάποιος, αλλά σε μια ωμή αποκάλυψη για το πώς κατασκευάζονται οι θρησκείες και παίρνουν την εξωτερική τους μορφή προς τους ανθρώπους. Δηλαδή, δογματισμός, εξουσία, έμπνευση της αμαρτίας στον κάθε άνθρωπο, έννοια του μαρτυρίου, μόνο και μόνο για να αναγνωριστεί η εξουσία των «εκπροσώπων» του Θεού. Είναι ιδιαιτέρως αποκαλυπτική η σκηνή όπου συζητούν μόνοι τους ο Ιησούς, ο Θεός και ο Διάβολος. Εκεί αποκαλύπτεται στον Ιησού η κατασκευή της νέας θρησκείας, η οποία θα έχει ως οικουμενικό σύμβολο τον σταυρωμένο Ιησού, τους χιλιάδες μάρτυρες, τον Θεό - παγκόσμιο και απρόσιτο στον αμαρτωλό άνθρωπο- και τον Διάβολο που θα τον φοβίζει συνεχώς.
Όχι τόσο φαντασιακή η πλοκή -τουλάχιστον αν αναλογιστούμε τις ακραίες εκφράσεις φόβου και πανικού του Μεσαίωνα, αλλά και γενικότερα την έμπνευση της μετανόησης και της ταλαιπωρίας του σώματος, η οποία επιβιώνει ακόμη και στις μέρες μας.
Όσον αφορά δε στην παρουσία της Μαρίας Μαγδαληνής δίπλα στον Ιησού, αυτό μάλλον δεν πρέπει να σκανδαλίζει τους κάθε είδους θρησκόληπτους, δεδομένου ότι είναι ένας μύθος που κατασκευάστηκε από θεολόγους του Μεσαίωνα, χωρίς να αναφέρεται πουθενά στα επίσημα Ευαγγέλια.
Ίσως όλα αυτά καταδεικνύουν το πώς μια πνευματική κίνηση ή θρησκεία μετατράπηκε σε ένα άψογα οργανωμένο πλαίσιο εξουσίας και δογματισμού. Και είναι ίσως αυτό που καθιστά τον συγγραφέα αποκαλυπτικό, που μέσα από τη δράση του βιβλίου και με συναρπαστικό τρόπο γραφής, αποδίδει με παρρησία τη διάσταση της ελεγχόμενης ελευθερίας του ανθρώπου.
πληροφορίες: Νίκος Δανιήλ

'"O άνθρωπος αντίγραφο" του Ζοζέ Σαραμάγκου (1922-2010)

"Ο άνθρωπος αντίγραφο" Μυθιστόρημα

Ο Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, καθηγητής της Ιστορίας σε γυμνάσιο, ζει μόνος και πλήττει· υπήρξε παντρεμένος και δεν θυμάται τι τον οδήγησε στο γάμο, πήρε διαζύγιο και τώρα δεν θυμάται ούτε τους λόγους για τους οποίους χώρισε, ενώ την Ιστορία τη βλέπει εδώ και καιρό ως μια κόπωση χωρίς νόημα και μια αρχή χωρίς τέλος.

Ένα βράδυ, παρακολουθώντας μια ταινία στο βίντεο, ανακαλύπτει ότι υπάρχει στην ίδια πόλη ένας απόλυτος δίδυμος, ένας σωσίας, ένα αντίγραφό του.

Η αφήγηση αυτή είναι η ιστορία της αναζήτησης καθώς και της ανακάλυψης αυτού του άλλου, αλλά και των συνεπειών που έχει η υπόθεση αυτή για τον Τερτουλιάνο Μάσιμο Αφόνσο, ο οποίος δεν θα είναι ποτέ πια ο ίδιος...

Για πολλούς το καλύτερο μυθιστόρημα της ωριμότητας του μεγάλου Νομπελίστα συγγραφέα.

                                                                 
Βιογραφία
Ο Ζοζέ Σαραμάγκου γεννήθηκε το 1922 στο χωριό Aζινιάγκα της Πορτογαλίας και ήταν το παιδί ακτημόνων χωρικών που αργότερα μετακόμισαν στη Λισαβόνα. Εγκατέλειψε το σχολείο σε ηλικία 12 ετών για να εργαστεί ως κλειδαράς, επάγγελμα το οποίο άσκησε για δύο χρόνια.
Μετά το πρώτο του μυθιστόρημα «Γη της Αμαρτίας» που δημοσιεύθηκε το 1947, πέρασαν 19 χρόνια μέχρι να εκδώσει το δεύτερο βιβλίο του, μία ποιητική ανθολογία με τίτλο «Os Poemas Possiveis». Εν τω μεταξύ εργάστηκε ως διοικητικός υπάλληλος, ως υπάλληλος σε εκδοτικούς οίκους και συνεργάστηκε με πολλές εφημερίδες.
Ο Σαραμάγκου γράφτηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα το 1969, ενώ τον Απρίλιο του 1974 πήρε μέρος στην «Επανάσταση των Γαρυφάλλων», που οδήγησε στην πτώση της χούντας του Σαλαζάρ.
Το δεύτερο μυθιστόρημά του «Εγχειρίδιο Ζωγραφικής και Καλλιγραφίας» δημοσιεύθηκε το 1977, όμως έγινε γνωστός το 1982, σε ηλικία 60 ετών, με το βιβλίο του «Το χρονικό του μοναστηριού», ένα ερωτικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται τον 18ο αιώνα.
Το 1992, ξέσπασε σκάνδαλο στην Πορτογαλία με την έκδοση του βιβλίου «Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον», όπου περιγράφει τον Χριστό να χάνει την παρθενιά του από τη Μαρία Μαγδαληνή και χρησιμοποιεί το Θεό για να εξασφαλίσει την παγκόσμια κυριαρχία.
Το βιβλίο αυτό δέχθηκε τα πυρά της πορτογαλική Εκκλησίας, ενώ η πορτογαλική κυβέρνηση απέρριψε την υποψηφιότητά του για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας, γεγονός που ώθησε τον συγγραφέα να κατηγορήσει την κυβέρνηση για λογοκρισία. Την επόμενη χρονιά, ο Σαραμάγκου εγκατέλειψε τη χώρα του και από το 1993 ζούσε αυτοεξόριστος στο νησί Λανθαρότ, στα ισπανικά Κανάρια Νησιά.
Το 1998 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ. Το Νοέμβριο του 2009 εξέδωσε το τελευταίο του μυθιστόρημα «Κάιν», που εξιστορεί με ειρωνικό τρόπο τη βιβλική ιστορία της δολοφονίας του Άβελ από τον αδερφό του Κάιν, προκαλώντας και πάλι την Καθολική Εκκλησία.
Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του βιβλίου ο Σαραμάγκου είπε ότι η Βίβλος είναι «ένα εγχειρίδιο κακής ηθικής» και «ένας κατάλογος με ό,τι χειρότερο έχει η ανθρώπινη φύση». Μέσα σε 60 χρόνια ο Σαραμάγκου εξέδωσε 30 έργα: μυθιστορήματα, ποιήματα, δοκίμια και θεατρικά έργα.
Ο παππούς του ο παραμυθάς
«Κάθε άνθρωπος έχει το δικό του κομμάτι γης να καλλιεργήσει», έλεγε ο Σαραμάγκου, όταν τον ρωτούσαν για τη σχέση του με τη γραφή. «Αυτό που είναι σημαντικό είναι να σκάβει βαθιά». Γι’ αυτό πίστευε ότι οι ρίζες της γραφής του βρίσκονταν στις ιστορίες του παππού του, του Τζερόνιμο, που του τις διηγούνταν τα καλοκαίρια στο χωριό του, το Αζινιάγκα. «Ήταν ένας παραμυθάς, που έθετε σε κίνηση το Σύμπαν», είχε πει τιμώντας τον στην ομιλία του, κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ το 1988. «Ήταν ο άνθρωπος που φεύγοντας από το χωριό αποχαιρετούσε βουρκωμένος τα λιγοστά δέντρα της αυλής του».
Ο συγγραφέας, που έγραφε «αλληγορίες ανακατεμένες με φαντασία, πάθος και ειρωνεία», δεν είχε σκοπό, από την αρχή, να φέρει «μια νέα δυναμική στη λογοτεχνική ζωή της Πορτογαλίας». Σπουδαστής τεχνικού λυκείου, μηχανικός αυτοκινήτων και εργοδηγός σε εργοστάσιο στα νιάτα του, ήταν παράλληλα δεινός αναγνώστης του Κάφκα, του Μπόρχες και του Γκόγκολ. Λάτρης της λογοτεχνίας στα μέσα της δεκαετίας του ’50, έπιασε δουλειά σε εκδοτικό οίκο και μετέφρασε από τα ποιήματα του Μποντλέρ μέχρι τα φιλοσοφικά γραπτά του Χέγκελ. Ήταν η εποχή που οι πρώτες του απόπειρες στη λογοτεχνία περιορίζονταν σε ποιήματα και θεατρικά έργα.

«Εγραψα το «Περί θανάτου» καθώς σκεφτόμουν τι θα γινόταν αν ο Θάνατος έκανε μια παύση, αν πήγαινε διακοπές», έλεγε στις συνεντεύξεις του ο Ζοζέ Σαραμάγκου για το μυθιστόρημα του 2005, όπου ο Θάνατος παρουσιαζόταν ως μια σαγηνευτική γυναίκα που ερωτευόταν έναν τσελίστα.
«Δεν είναι ερωτική ιστορία. Οι αναγνώστες μου πιστεύουν ότι γράφω για τη δύναμη του έρωτα, που νικάει τον θάνατο, αλλά αυτό είναι μια ψευδαίσθηση. Για μένα αυτό το μυθιστόρημα δείχνει ότι δεν πρέπει να δεχόμαστε ως αξίωμα τη γνώμη των άλλων, όπως της Εκκλησίας.
«Οι συγγραφείς, όπως και όλοι οι καλλιτέχνες, είναι πρώτα απ’ όλα πολίτες», έλεγε συχνά. Επιτέθηκε στην Καθολική Εκκλησία με το «βλάσφημο» μυθιστόρημα «Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον». Υπεράσπισε το δικαίωμα των Παλαιστινίων να ζήσουν σε μια δική τους πατρίδα συγκρίνοντας τη ζωή στους καταυλισμούς των προσφύγων στην Παλαιστίνη με το Άουσβιτς, ξεσηκώνοντας αντιδράσεις. Ένωσε τη φωνή του με τους Ζαπατίστας στη ζούγκλα του Μεξικού και με τους Βεδουίνους στη Δυτική Σαχάρα. Και δεν δίστασε ποτέ να ασκήσει κριτική σε προέδρους όπως ο Μπους, να αποκαλέσει τον Μπερλουσκόνι εμετικό και να προειδοποιήσει τον Τσάβες ότι «γλιστράει στον ολοκληρωτισμό». Επιπλέον, το 2003, αυτός που υπήρξε πάντα φίλος του Κάστρο έγραψε ένα άρθρο όπου κυριαρχούσε η φράση «σε υποστήριξα όσο άντεχα», δηλώνοντας την αντίθεσή του στο καθεστώς της Κούβας.
Τελευταία μιλούσε συχνά για την οικονομική κρίση. «Δυστυχώς ο καπιταλισμός θα παραμείνει, παρά την αποτυχία του», έλεγε. «Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένα παγκόσμιο κίνημα διαμαρτυρίας από ανθρώπους που δεν θα το βάζουν κάτω, δεν θα φύγουν από τους δρόμους και θα διαδηλώνουν κάθε μέρα. Πρέπει να δείχνουμε σε όσους έχουν την εξουσία ότι δεν θέλουμε να ζούμε σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν η αδικία, ο πόλεμος, ο εξευτελισμός και στον οποίο η ζωή των περισσότερων ανθρώπων δεν αξίζει τίποτα».


Από τις Εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορούν τα βιβλία του:

• Η ιστορία της άγνωστης νήσου (διηγήματα, 2001),
• Η πέτρινη σχεδία (μυθιστόρημα, 2000),
• Η σπηλιά (μυθιστόρημα, 2003),
• Ιστορία της Πολιορκίας της Λισαβόνας (μυθιστόρημα, 1998),
• Μικρές αναμνήσεις (αυτοβιογραφία, 2008),
• Ο άνθρωπος αντίγραφο (μυθιστόρημα, 2005),
• Όλα τα ονόματα (μυθιστόρημα, 1999),
• Περί θανάτου (μυθιστόρημα, 2007),
• Περί τυφλότητας (μυθιστόρημα, 1998),
• Περί φωτίσεως (μυθιστόρημα, 2006),
• Το κατά Ιησούν Ευαγγελίον (μυθιστόρημα, 1997),
• Το μεγαλύτερο λουλούδι του κόσμου (Μια ιστορία για μεγάλους και μικρούς) (2006),
• Το ταξίδι του ελέφαντα (διήγημα, 2009),
• Το τετράδιο (Κείμενα που γράφτηκαν για το blog, Σεπτέμβριος 2008 – Μάρτιος 2009)(2010)



πηγές:
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ (Δημοσιογράφος)

ΠΑΤΡΙΚ ΖΙΣΚΙΝΤ "ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ κ. ΖΟΜΕΡ"

 Ο Πάτρικ Ζίσκιντ γεννήθηκε το 1949 στο Άμπαχ της Γερμανίας. Σπούδασε ιστορία στα Πανεπιστήμια του Μονάχου και του Αιξ- αν- Προβάνς, στη Γαλλία. Έχει γράψει διηγήματα και συνεργάζεται με πολλά έντυπα ως δημοσιογράφος. Το 1984 δημοσιεύθηκε ο μονόπρακτος μονόλογος "ΤΟ ΚΟΝΤΡΑΜΠΑΣΟ", έργο που γνώρισε τεράστια επιτυχία και παίζεται πολύ συχνά στα γερμανικά θέατρα. Το 1985 κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα, "ΤΟ ΑΡΩΜΑ". Μεταφράστηκε σε 37 γλώσσες, έμεινε στις λίστες των μπεστ σέλερ του περιοδικού Der Spiegel για 9 χρόνια, πούλησε περισσότερα από 12 εκατομμύρια αντίτυπα, τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία, επιλέχτηκε από τους New York Times ως το βιβλίο της χρονιάς για το 1986 και γυρίστηκε κινηματογραφική ταινία.Το 1987 κυκλοφόρησε η νουβέλα του "ΤΟ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ" και το 1991 "ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ κ. ΖΟΜΕΡ" με έγχρωμη εικονογράφηση του γνωστού εικονογράφου Ζαν- Ζακ Σαμπέ. Ο Ζίσκιντ γράφει, επίσης, σενάρια για τον κινηματογράφο μαζί με τον Χέλμουτ Ντιτλ.
 
                                                  "ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ κ. ΖΟΜΕΡ"
   Πρόκειται για μια ιστορία από την παιδική ηλικία, όχι όμως μια ιστορία για παιδιά. Μιλάει για έναν αινιγματικό πεζοπόρο. Διηγείται την ιστορία του κυρίου Ζόμερ. Την εποχή που σκαρφάλωνα ακόμα στα δέντρα, ζούσε στο χωριό μας… ούτε δυο χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι μας, ένας άντρας με το όνομα «κύριος Ζόμερ». Κανείς δεν ήξερε ποιο ήταν το μικρό όνομα του κυρίου Ζόμερ. Κανείς δεν ήξερε αν ο κύριος Ζόμερ δούλευε, αν είχε δουλέψει ποτέ του, αν είχε κάποιο επάγγελμα. Το μόνο σίγουρο ήταν πως η κυρία Ζόμερ δούλευε και η δουλειά της ήταν να φτιάχνει κούκλες. Παρόλο που για τους Ζόμερ, και ιδιαίτερα για τον κύριο Ζόμερ δεν ξέραμε απολύτως τίποτα, δε θα ήμουν υπερβολικός αν έλεγα ότι τα χρόνια εκείνα ο κύριος Ζόμερ ήταν ο πιο γνωστός άνθρωπος της περιοχής. Σε ακτίνα εξήντα τουλάχιστον χιλιομέτρων γύρω από τη λίμνη δεν υπήρχε κανείς, άντρας, γυναίκα, παιδί, δεν υπήρχε ούτε σκυλί που να μην ξέρει τον κύριο Ζόμερ, γιατί ο κύριος Ζόμερ βρισκόταν διαρκώς στους δρόμους. Από τα χαράματα μέχρι τη νύχτα, ο κύριος Ζόμερ τριγύριζε στα μέρη μας με τα πόδια. Δεν περνούσε ούτε μια μέρα που να μην κάνει τις συνηθισμένες πορείες του. Ακόμα κι όταν χιόνιζε, έριχνε χαλάζι, έβρεχε με το τουλούμι, ο ήλιος ζεμάταγε, ερχόταν καταιγίδα, ο κύριος Ζόμερ έβγαινε να περπατήσει. Συχνά έφευγε από το σπίτι πριν χαράξει, όπως έλεγαν οι ψαράδες που στις τέσσερις το πρωί ξανοίγονταν στη λίμνη για να μαζέψουν τα δίχτυα τους, και συχνά γύριζε αργά τη νύχτα, όταν το φεγγάρι βρισκόταν ήδη ψηλά στον ουρανό.

Hermann Hesse (1877-1962) DEMIAN

ΝΤΕΜΙΑΝ
Τα εφηβικά χρόνια του Αιμίλιου Σίνκλερ
Απόσπασμα απο την εισαγωγή


Η ζωή του κάθε ανθρώπου είναι ένας δικός του δρόμος,
η προσπάθεια για την εύρεση ενός δρόμου,
η διαίσθηση πως κάπου υπάρχει ένα μονοπάτι.
Κανένας άνθρωπος δεν μπόρεσε να γίνει αυτό που ήθελε ο ίδιος,
όλοι προσπαθούν να γίνουν κάτι, άλλος στα τυφλά, άλλος στα φανερά,
ο καθένας όπως μπορεί.
Ο καθένας φέρνει μαζί του ώς το τέλος τα υπολείματα από τη γέννησή του,

τις μεμβράνες και το κέλυφος του αυγού ενός αρχέτυπου κόσμου.

Πολλοί δεν γίνονται ποτέ άνθρωποι, παραμένοντας βατράχια, σαύρες, μυρμήγκια.

Άλλοι πάλι στο πάνω μέρος είναι άνθρωποι και στο κάτω είναι ψάρια.

Αλλά ο καθένας είναι η πορεία της φύσης για τη μορφοποίηση του ανθρώπου.

Σε όλους μας είναι κοινές οι ρίζες και οι μάνες, προερχόμαστε απο την ίδια άβυσσο.

Αλλά ο καθένας επιδιώκει τον δικό του σκοπό,

βγαίνοντας μέσα από τα βάθη της με προσπάθεια και ορμή.

Μπορούμε να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον,

αλλά ο καθένας ξέρει μόνο ο ίδιος να εξηγήσει τον εαυτό του.

Βιογραφία:
Γερμανός μυθιστοριογράφος και λυρικός ποιητής, ο Έσσε αποτελεί μία από τις τελευταίες κλασσικές μορφές της γερμανικής λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στις 2 Ιουλίου του 1877, στην κωμόπολη Καλβ της Βυρτεμβέργης.
Ο πατέρας του Γιοχάννες ήταν γιος ενός γιατρού από το Έστλαντ, και η μητέρα του Μαρία Γκούντερτ κόρη του δόκτορα Χέρμαν Γκούντερ, ενός από τους σημαντικότερους ιεραποστόλους του πιετισμού στην Ινδία (θρησκευτική τάση που αναπτύχθηκε στους κόλπους του Λουθηρανισμού, που θεωρούσε ότι η τελειοποίηση του ανθρώπου εξαρτιόταν από την επενέργεια του Θεού αλλά και την ατομική προσπάθεια).
Έζησε τα παιδικά του χρόνια μέσα στο χριστιανικό και αντεθνικό κλίμα της οικογένειάς του. Από την εφηβεία του όμως, η φιλοσοφική ανεξάρτητη φύση του άρχισε να συγκρούεται με τις θρησκευτικές, κοινωνικές και πολιτικές αξίες της εποχής του και την οικογένεια, κυρίως με τον πατέρα του.
Το 1911 ταξίδεψε στην Ινδία και η επαφή του με την ινδική φιλοσοφία αποτέλεσε σταθμό τόσο στη ζωή όσο και στη συγγραφική του πορεία. Το 1912 μετανάστευσε στην Ελβετία, διαμαρτυρόμενος για το μιλιταριστικό πνεύμα που αναπτυσσόταν στη Γερμανία. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου, έγινε υπέρμαχος της ειρήνης, δίπλα στο Ρομαίν Ρολάν, την οποία υπερασπίστηκε με δημοσιεύματα στον τύπο και συμμετέχοντας σε μια οργάνωση που βοηθούσε γερμανούς αιχμαλώτους. Κατακρίθηκε έντονα για τη στάση του αυτή, γεγονός που τον ώθησε στο να αποφασίσει να εγκατασταθεί οριστικά στην Ελβετία το 1919, και να πάρει το 1923 την ελβετική υπηκοότητα.
Το διάστημα αυτό ήρθε σε επαφή με τους ψυχαναλυτές της Βέρνης. Η γνωριμία του με την ψυχολογία του Γιουγκ, μέσα από ένα μαθητή του ο οποίος τον έφερε σε επαφή με τον κόσμο της ψυχανάλυσης, αποτέλεσε το δεύτερο σταθμό ζωής για τον Έσσε ως άνθρωπο και δημιουργό.

Το 1946 τιμήθηκε με το Βραβείο Γκαίτε και ένα χρόνο αργότερα, το 1947, με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Πέθανε στην Ελβετία το 1947.

Από πολλούς μελετητές το έργο του θεωρείται ότι έχει έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία με επιρροές, όπως ο ίδιος αναφέρει, «από τις αξίες της οικογένειάς μου, τη μελέτη των μεγάλων κινέζων δασκάλων και τον ιστορικό Γιάκομπ Μπούρκχαρντ» και την ψυχανάλυση. Θα μπορούσαμε όμως να προσθέσουμε ότι αυτό που διαποτίζει όλο το έργο του είναι ένα άρωμα εσωτερισμού.

Βασικά θέματα των έργων του: η προσπάθεια του ατόμου να χτίσει έναν ακέραιο και αρμονικό εαυτό, η αναζήτηση της χαμένης ενότητας του Είναι και της ολοκλήρωσης, του κόσμου και της Ζωής, η αναζήτηση μιας διαχρονικής ηθικής, η άρνηση της θρησκευτικής αυθεντίας, των ισοπεδωτικών κοινωνικών κανόνων, των τυπικών διαχωρισμών καλού-κακού που εξυπηρετούν «σκοτεινούς» σκοπούς, του τεμαχισμού και της διαίρεσης του ορθολογισμού.

Στο «Ντέμιαν» (1919), έργο ψυχογραφικό, ποιητικό και φιλοσοφικό, που άσκησε μεγάλη επίδραση κατά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο, ο ήρωας αναζητά την ολοκλήρωσή του, με οδηγό τον Ντέμιαν, μορφή άλλοτε θεϊκή, άλλοτε σκοτεινή, σύμβολο του αιώνιου ανθρώπου. Ο νεαρός Εμίλ Σίνκλερ ανακαλύπτει πως «μέσα μας κατοικεί η ίδια αδιαίρετη θεότητα που έπλασε τη φύση, ώστε αν ο εξωτερικός κόσμος καταστρεφόταν ο καθένας μας θα ήταν ικανός να τον ξαναχτίσει " γιατί κάθε μορφή της φύσης βρίσκεται μέσα μας και είναι δημιούργημα της ψυχής, που η ουσία της είναι η αιωνιότητα και μόλο που μας είναι άγνωστη τη νοιώθουμε σαν μια δύναμη αγάπης και δημιουργίας». «Ο καθένας σύγκειται από ολόκληρο τον κόσμο και όπως το σώμα μας μεταφέρει τις διάφορες βαθμίδες της εξέλιξής μας από ψάρι και παραπέρα, έτσι μέσα στην ψυχή μας περικλείουμε ό,τι βίωμα δέχτηκε το ανθρώπινο μυαλό. Όλοι οι θεοί και οι δαίμονες που υπήρξαν είτε ανάμεσα στους Έλληνες, είτε στους Κινέζους και στους Ζουλού, όλοι βρίσκονται μέσα μας, υπάρχουν σαν πιθανότητες, επιθυμίες, διέξοδοι». Και στο ερώτημα «ποια είναι η αξία του ατόμου; Γιατί αγωνιζόμαστε αν έχει κιόλας συντελεστεί η ολοκλήρωση μέσα μας;» απαντά «υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο να έχουμε μέσα μας τον κόσμο και στο να τον γνωρίζουμε συνειδητά. δε λογαριάζεις βέβαια για ανθρώπους όλα τα δίποδα που περπατούν στο δρόμο μόνο και μόνο επειδή στέκουν όρθια και περπατούν και κουβαλάνε τα παιδιά μέσα στην κοιλιά τους εννιά μήνες, οι δυνατότητες να γίνουν άνθρωποι υπάρχουν στον καθένα μα μόνο σαν τις συνειδητοποιήσουν και τις κάνουν ως ένα σημείο κτήμα τους τότε μπορούν να πουν ότι τις κατέχουν.»

Έργα του: Νάρκισσος και Χρυσόστομος, Ντέμιαν, Ταξίδι στην Ανατολή, Το παιχνίδι με τις χάντρες, Ροσάλντα, Γερτρούδη, - Κάτω από τον τροχό, Πήτερ Κάμεντσιντ, Το νησί του ονείρου, Σιντάρτα, Κνούλπ, Λύκος της Στέπας, Το τελευταίο καλοκαίρι του Κλίνκζορ, Ταξίδι στη Νυρεμβέργη

 οι πληροφορίες είναι απο το site

http://www.nea-acropoli.gr/

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ

          Η Λέσχη Ανάγνωσης του Πολιτιστικού Συλλόγου « Η ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ» ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2007. Λόγω του πραγματικού ενδιαφέροντος των μελών που την απαρτίζουν εξελίχτηκε σε μια ζωντανή ομάδα ανάγνωσης, που λειτουργεί με βάση τους κανόνες λειτουργίας των παρόμοιων ομάδων εδώ και 3 χρόνια.
         Κοινός τόπος όλων των μελών είναι η αγάπη για το βιβλίο· η ενασχόλησή τους μ’ αυτό είναι τρόπος ζωής, σημαντικό κομμάτι της καθημερινότητάς τους.
        Οι συναντήσεις των μελών γίνονται στο οίκημα του Πολιτιστικού Συλλόγου, η δε επιλογή των βιβλίων με κοινή συμφωνία των μελών (συνήθως είναι λογοτεχνικά).
         Στο πρώτο στάδιο της σύστασής της η λέσχη ασχολήθηκε με παρουσίαση βιβλίων της Νέας Ελληνικής λογοτεχνίας και συνέχισε με ξένη λογοτεχνία. Το κριτήριο πάντα είναι η ποιότητα των βιβλίων γι’ αυτό τα μέλη αποχωρούν μ’ ένα αίσθημα ικανοποίησης και πληρότητας μετά την ολοκλήρωση της συζήτησης, κατά κοινή ομολογία.
          Το μεγαλύτερο κέρδος τους απ’ τη δραστηριότητα αυτή είναι η δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους, η ανταλλαγή απόψεων με τα άλλα μέλη, η εξωτερίκευση συναισθημάτων, η ανάπτυξη διαλόγου με τους άλλους συναναγνώστες και εν γένει η ενίσχυση της ανθρώπινης επικοινωνίας διότι αυτή η διαδικασία πολύ απέχει από τη μοναχική ανάγνωση.

Έμβλημα της ομάδας: Το βιβλίο δεν είναι απλά «ένας πολύτιμος φίλος», αλλά «όλος ο πολιτισμός».

                                                                                                                     Βασιλική Παντέρη
                                                                                                                Mέλος της Λέσχης Ανάγνωσης

"Η ΔΙΚΗ" του Φραντς Κάφκα

Το εξώφυλλο του βιβλίου κατά την πρώτη έκδοσή του το 1925

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδει

Ο Εβραϊκής καταγωγής Φραντς Κάφκα γεννήθηκε το 1883 στη Πράγα, όπου και σπούδασε νομικά. Όλα τα έργα του Κάφκα είναι γραμμένα στη Γερμανική γλώσσα . Το πρώτο του έργο ήταν η Περιγραφή ενός αγώνα. Το 1908 δημοσιεύει οκτώ κείμενα με τίτλο Παρατήρηση. Αυτός ήταν και ο τίτλος του πρώτου βιβλίου του Κάφκα που κυκλοφόρησε το 1912 γιά να ακολουθήσουν λίγα χρόνια αργότερα,δύο ακόμη μυθιστορήματα του συγγραφέα, Η κρίση και η μεταμόρφωση και Η δίκη και Η Αμερική,τα οποία, όμως, δεν είχαν την τύχη των προηγούμενων καθώς δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ. Ο Κάφκα υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πέθανε το 1924 από φυματίωση.